بهاءالدین خرمشاهی: قرآن‌پژوه، حافظ‌شناس و مترجم برجسته
تحصیلات و زندگی شخصی
بهاءالدین خرمشاهی (متولد ۱۳۲۴ در قزوین) تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاه خود گذراند. او در سال ۱۳۴۰ در رشته پزشکی دانشگاه تهران پذیرفته شد، اما پس از سه سال تحصیل، این رشته را رها کرد و به همراه چهره‌های برجسته‌ای مانند کامران فانی، سعید حمیدیان و قدمعلی سرامی به تحصیل در رشته ادبیات فارسی پرداخت. خرمشاهی در سال ۱۳۵۰ موفق به اخذ فوق‌لیسانس کتابداری از دانشگاه تهران شد و در مرکز خدمات کتابداری مشغول به کار گردید.
استادان و مشایخ فکری
از استادان برجسته او در ادبیات فارسی می‌توان به:
سیدمنوچهر مرتضوی (استاد برجسته تاریخ ادبیات)
ذبیح‌الله صفا (پژوهشگر نامدار ادبیات فارسی)
مهدی محقق (فیلسوف و ادیب)
سید جعفر شهیدی (مورخ و مترجم نهج البلاغه)
پرویز ناتل خانلری (ادیب و زبان‌شناس)
اشاره کرد. خرمشاهی در سال ۱۳۵۲ ازدواج کرد که ثمره آن سه فرزند به نام‌های هاتف (شاعر و مترجم)، عارف و حافظ شد.
قرآن‌پژوهی و ترجمه قرآن
خرمشاهی از معدود قرآن‌پژوهانی است که به هر سه حوزه تألیف، ترجمه و نقد قرآن پرداخته است. مهم‌ترین ویژگی‌های کار قرآنی او عبارتند از:
- ترجمه روان و امروزی قرآن کریم (۱۳۷۴) که تاکنون بیش از ۵۰ بار تجدید چاپ شده است.
- تألیف «دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی» در دو جلد که از جامع‌ترین آثار در این زمینه است.
- نقد علمی بیش از ۲۰ ترجمه معاصر قرآن به فارسی.
به گفته دکتر محسن جوادی، استاد فلسفه دانشگاه تربیت مدرس: «ترجمه خرمشاهی از قرآن، نقطه عطفی در ترجمه‌های معاصر فارسی است که هم به امانتداری پایبند است و هم به روانی زبان معیار توجه دارد.»
حافظ‌شناسی و ادبیات فارسی
خرمشاهی بیش از ۴۰ سال از عمر خود را صرف پژوهش در حوزه حافظ‌شناسی کرده است. مهم‌ترین دستاوردهای او در این زمینه شامل:
تألیف «حافظ‌نامه» در دو جلد که دایرهالمعارفی جامع درباره دیوان حافظ است.
تصحیح انتقادی دیوان حافظ با استفاده از ۱۴ نسخه خطی معتبر.
نگارش بیش از ۲۰ مقاله علمی‌پژوهشی درباره جنبه‌های مختلف شعر حافظ.
دکتر سعید حمیدیان، استاد ادبیات دانشگاه تهران، درباره او می‌گوید: «خرمشاهی حافظ را نه فقط با عقل که با دل می‌فهمد و این رمز موفقیت او در حافظ‌شناسی است.»
روشنفکری دینی و اندیشه‌های نوین
خرمشاهی از جمله روشنفکرانی است که به «نوسنت‌گرایی» معتقد است. مهم‌ترین ویژگی‌های اندیشه او:
اعتقاد به ضرورت بازخوانی انتقادی سنت
تأکید بر عقلانیت در فهم متون دینی
اعتقاد به سازگاری دین و مدرنیته
جوایز و افتخارات
دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی برای ترجمه قرآن (۱۳۷۵)
برگزیده شدن به عنوان چهره ماندگار ادبیات (۱۳۸۴)
دریافت نشان درجه یک فرهنگ و هنر (۱۳۹۰)
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی
آثار شاخص
ترجمه‌ها:
- قرآن کریم (۱۳۷۴)
- علم در تاریخ (جان برنال)
- درد جاودانگی (میگل د اونامونو)
تألیفات:
- حافظ‌نامه (۲ جلد)
- دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی
- ذهن و زبان حافظ
- فرهنگ موضوعی قرآن
تصحیحات:
- دیوان حافظ (تصحیح انتقادی)
- کلیات سعدی (با همکاری دکتر غلامحسین یوسفی)
بهاءالدین خرمشاهی در طول بیش از ۵ دهه فعالیت علمی، با تلفیق دانش عمیق ادبی، قرآنی و فلسفی، چهره‌ای بی‌بدیل در فرهنگ و ادب معاصر ایران به شمار می‌رود. آثار او به‌ویژه در حوزه حافظ‌شناسی و قرآن‌پژوهی، مرجعی معتبر برای پژوهشگران و علاقه‌مندان است.