مناقب العارفین
شمس الدّین احمد افلاکی عارفی
تصحیحات، حواشی و تعلیقات: تحسین یازیجی
ویرایش و اضافات: توفیق ه. سبحانی
مناقب العارفین پس از ابتدانامه (ولدنامۀ) سلطان ولدو رسالۀ سپهسالار، سوّمین و مفصل‌ترین کتاب در زمینۀ زندگانی مولانا جلال‌الدین بلخی و اسلاف و اخلاف اوست که احمد افلاکی عارفی، متولّد بین سال‌های ۶۹۰_۶۸۵ هـ / ۱۲۹۱_۱۲۸۶ م، یعنی ۱۳ یا ۱۸ سال بعد از وفات مولوی تألیف کرده است. افلاکی یا به سبب آشنایی با علم هیئت و یا انتساب به جلال‌الدین فریدون چلبی معروف به امیر عارف، نوۀ مولانا، عارفی نام گرفته است.
وی در سال ۷۱۸ هـ / ۱۳۱۸ م به‌فرمان مرشد خود امیر عارف تألیف این کتاب را آغاز کرده و در ۷۵۴ هـ / ۱۳۵۳ م به پایان رسانده است.
افلاکی با بهاءالدّین ولد، پسر مولانا (۷۱۲ هـ / ۱۳۱۲ م)، امیر عارف چلبی (۷۲۰ هـ / ۱۳۲۰ م)، عابد چلبی (۷۳۹ هـ / ۱۳۳۸ م)، واجد چلبی (۷۴۳ هـ / ۱۳۴۲ م) و امیر عالم چلبی (که عملاً در مقام چلبی نشسته) معاصر و همدم بوده است. علاوه بر چلبیان بسیاری از مریدان و دلباختگان مولانا که در حیات بودند، اطلاعات دست اوّل در اختیار مؤلف قرار داده‌اند. افلاکی بعضی از روایات را از قول «کبار اخیار» و بعضی دیگر را از گفتۀ یکی از پیروان مولانا با توضیح لازم دربارۀ راوی نقل کرده است.
به سبب کمبود مآخذ معتبر تاریخی دربارۀ دورۀ سلجوقیان و کم‌اعتباری برخی از منابع که موّرخان آنها را موافق میل حکّام حامی خود می‌نوشتند و رویدادهای اجتماعی را چنانکه از حکومتیان می‌شنیدند ثبت می‌کردند، ارزش تاریخی مناقب العارفین که از قلم مریدی مؤمن و شیفتۀ مولویّه بیرون تراویده است، معلوم خواهد شد.
مناقب العارفین را زنده‌یاد استاد پروفسور تحسین یازیجی در انجمن تاریخ ترک با تصحیح و توضیح به چاپ رسانده است. مقدمۀ مبسوطی بر کتاب نوشته که اینجانب به فرمودۀ آن استاد ترجمه کرده‌ام که بر کتاب چاپ آنکارا ۱۹۷۴ افزوده شده است.
توفیق سبحانی
دیدگاهی بنویسید